Biyolojik Saat Nedir? Ne İşe Yarar? Nasıl Sağlıklı Olur?

📌 Biyolojik Saat Nedir (Sirkadiyen Ritim): Dünyanın kendi ekseni etrafındaki 24 saatlik yolculuğu sonucunda ortaya çıkan; canlılar üzerindeki biyokimyasal, fizyolojik ve davranışsal ritimlerin tekrarıdır. Başka bir ifadeyle canlıların vücutlarındaki metabolik işlemleri düzenleyip vücut fonksiyonlarının doğru zamanlarda doğru şekilde işlemesini sağlayan özel bir yapıdır. Biyolojik saat adında da anlaşılacağı üzere zamanı ölçmeye yaramaktadır.

Biyolojik saatler canlıların doğuştan gelen zamanlama araçlarıdır. Sirkadiyen ritmi üretirler ve onların zamanlamalarını düzenlerler. Biyolojik saatler hemen hemen her doku ve organda bulunmaktadırlar. Yapılan araştırmalara göre biyolojik saatin işleyişini beyinde bulunan pineal bez adındaki ışığa duyarlı yapı sağlamaktadır. Biyolojik saat canlıların sağlığını, yaşamlarını ve vücut fonksiyonlarını doğrudan etkilemektedir ve bu sebeple sağlığına dikkat edilmesi büyük önem taşımaktadır.

Biyolojik Saat Ne İşe Yarar? [Biyolojik Saatin Görevleri]

Vücudun biyolojik saati, biz farkında olmadan zamanı ölçmemizi ve bu sayede beslenme, çiftleşme, dinlenme, göç ve diğer aktivitelerimizi düzenlememizi sağlar. Uyku-uyanıklık döngüsü, vücut ısısı, kan basıncı, kalbin çalışma performansı, çeşitli hormonların (büyüme hormonu, melatonin, kortizol vb.) sentezi ve salgılanması, nörotransmitter madde salgılanması, kadınlarda menstrüasyon döngüsü gibi çeşitli faaliyetlerin ayarlanmasını sağlamaktadır.

Peki hangi canlılarda biyolojik saat bulunmaktadır? Hemen hemen her canlıda biyolojik saat bulunmaktadır. Örneğin kuşların her sene aynı dönemlerde iklim değişikliği ve dünyanın manyetik kutuplarının kayması gibi yeni sorunlara rağmen başarıyla mevsimlik göçlerini yapabilmeleri veya bazı bitkilerin güneş ışığının geliş zamanını ayarlayarak ona göre çiçek açması hiç şüphesiz biyolojik saat sayesinde başarıyla gerçekleşmektedir.

Sirkadiyen Ritmi Etkileyen Faktörler Nelerdir?

➽ Işık (En önemli faktördür!)
➽ Uyku kalitesi ve melatonin hormonu
➽ Dış koşullar (Ortam sıcaklığı vb.)
➽ Hayat tarzı (Vardiyalı çalışma, jetlag vb.)
➽ Diğer koşullar
-> Uykusuzluk ve diğer uyku problemleri (uyku apnesi vs.)

Stresin bir zararı da uyku kalitesini etkileyen hormonlarda (melatonin, seratonin vb.) dengesizliklere yol açarak bağışıklık sistemini gücünü aldığı kaliteli uyku zamanlarından mahrum bırakıyor olmasıdır. Ayrıca kapalı havanın biyolojik saatte aksamalara yol açarak depresyon eğilimini artırdığı bilinen bir gerçektir. (1)

Biyolojik Saat Sağlığı İçin Nelere Dikkat Edilmelidir?

1- Biyolojik Saati Bozan Şeylerden Kaçınılmalıdır

• Uzun süreli (özellikle iç saat ile varış yerindeki aydınlık-karanlık döngüsü sonucunda uyuşmazlığın olduğu) uçak yolculukları (jetlag etkisi)
• Organizmaların çoğu için güçlü uyarıcılar olan yüksek sıcaklık vb.
• Işık dengesizliği (Geceleri yeterince karanlık ortamda uyumamak vb.)
• Elektronik eşyalardan yayılan ve biyolojik saati bozabilen ışıklar vb.
• Uyku düzenini bozabilen eğitimler, dış etkiler, yaşam tarzları vb.
• Vardiyalı çalışma saatleri, gece nöbetleri, rotasyonlu iş değişimleri vb.
• Kutup ve uzay yolculukları gibi biyolojik saate zarar verme potansiyeli yüksek olan riskli ve hatalı davranışlardan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.

Ayrıca aşırı karanlık ve loş ışıkta çalışmak, sürekli olarak gürültülü bir ortamda bulunmak , soğuk veya sıcak bir yerde çalışmak da yorgunluğun nedeni olabilir.
(Ayrıca Bakınız: Kronik Yorgunluk Nedir? [Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi])

2- Yeterli, Kaliteli ve Düzenli Uyku Alınmalıdır

✅ Biyolojik saat sağlığı için düzenli olarak uyku alınmalıdır. Hafta içi az uyuyup bu durumu hafta sonra daha çok uyuyarak telafi etmeye çalışmak, gün içerisinde uzun süreli olarak uyumak, kasıtlı olarak uykusuz kalmak (gece geç saatlerde yatmak, yeni doğan çocuklar, işkence altındaki kişiler vb.) gibi uygulamalar sirkadiyen ritimde dengesizliğe yol açmaktadır. Zaten düzenli uykunun sağlığa pek çok faydası bulunmaktadır.
(Ayrıca Bakınız: Bağışıklık Sistemi Nasıl Güçlendirilir?)

✅ Günlük düzenli olarak aynı saatlerde en az 6-7 saat uyku alınmalıdır. Uyku hormonu olarak bilinen, vücudun dinlenmesini sağlayan ve sirkadiyen saati de doğrudan etkileyen melatonin hormonu 22.00 ile 02.00 saatleri arasında en yoğun şekilde salgılandığı için bu saatlerde alınan uyku daha verimlidir. Yaşlara göre biyolojik saat değiştiği için alınması gereken uyku saatleri de farklılık göstermektedir.

✅ Uykunun verimini arttırmak uyunmasa bile için ışık ve ses almayan karanlık bir odada dinlenilmelidir. Çünkü melatonin hormonun salgılanması karanlıkta olmaya bağlıdır. Ayrıca karanlık ortamda uyumadan beklenilse bile özellikle etrafa ışık yayan teknolojik cihazlardan da uzak durulmalıdır çünkü teknolojik cihazlardan yayılan ışık da yine melatonin salgısını önemli ölçüde engellemektedir. Ayrıca uykudaki huzur da son derece önemlidir. (1) (2)

✅ Uykunun verimi için doğru pozisyonda uyumak da önemlidir. Uzmanlara göre beynin toksinlerden arınmasını sağlayan G-Lenfatik temizleme sisteminin daha etkin çalışması için sağ yana yatmak öncelikli tercih olmalıdır. İkinci ideal tercih sol yana, üçüncüsü ise sırtüstü yatmaktır. Ancak yüzükoyun yatanlarda bu sistem tıkanmakta ve sabah yorgunluğu yaşama olasılığı artmaktadır.

✅ Biyolojik saati belli bir düzen altında tutmak için uyku programı tutarlı bir şekilde sürdürülmelidir. Bu sebeple hafta sonları bile her gün aynı saatte yatıp aynı saatte kalkmaya çalışılmalıdır. Bunu yapmanın en iyi yolu da istenilen uyku saatine ulaşılıncaya dek yatma saatini kademeli olarak (örneğin 15’er dakikalık aralıklarla) geriye çekmektir.

✅ Biyolojik saat sağlığı için alınan uyku kadar uyanma şekli de önemlidir. Uyanmak için en sağlıklı ve en ideal yöntem doğal güneş ışığına veya kuş sesine maruz kalarak uyanmaktır; çünkü güneş ışığı biyolojik saatin moleküler işlevini etkileyen belirli genleri açıp kapatmaktadır. Dış uyarıcı olmadan kendiliğinden uyanılan uyku en verimlisidir. Ayrıca kalktıktan sonra açık havada yürüyüş yapılması da vücudun gece-gündüz döngüsünü düzenlemeye yardımcıdır.
(Ayrıca Bakınız: Düzenli Spor Yapmanın Faydaları Nelerdir?)

3- Doğal & Uyumlu Hayat Tarzı Benimsenmelidir

Uzmanlar biyolojik saate karşı değil, vücudun doğal saatine ve biyolojisine uygun olarak bir hayat sürmenin daha mantıklı olduğu konusunda neredeyse hemfikirdirler. Bu sebeple 21. yüzyıl insanı gibi takvimlere, ajandalara, alarmlara bağlı kalmadan vücudun kendi saatine güvenilmelidir. Mümkünse de istikrarı sağlamak adına aynı aktiviteler gün içerisinde aynı saatlerde yapılmalıdır ve vücut bu duruma adapte edilmelidir. Ancak bu yapılırken kasılmamalı ve takıntı haline getirilmemelidir.

 B12 seviyeleri 500-700 pg/ml aralığında tutulmalı. 700-800 rakamları tercih edilmelidir. Bu değerler özellikle homosistein yükselmesine engel olarak metilasyon döngüsünün doğru dürüst çalışabilmesine destek olmak için de vazgeçilmez bir zorunluluktur.  Hedefiniz B12’nizi 700’den, homosisteininizi 10’dan düşük tutmak olsun.

Biyolojik saate göre beslenme uyku düzenine dikkat etmeyenler başta olmak üzere herkes için son derece önemlidir. Bu yeterli ve dengeli beslenme, ana öğünlerdeki makro besinlerin dağılımının günün uygun olan saatlerine göre ayarlanması, bol sıvı tüketilmesi, kafein ve alkol tüketiminden kaçınılması; yatmadan önce ağır, yağlı, baharatlı yiyeceklerden kaçınılması ve biyolojik saat için önemli olan A vitamini tüketimi gibi alt başlıkları kapsamaktadır.
(Ayrıca Bakınız: Sağlıklı Beslenme Önerileri ve Sağlıklı Beslenmenin Önemi)

Fiziksel olarak aktif olmanın uyku kalitesini arttırdığı ve daha uzun uyumaya yardımcı olduğu bilinmektedir. Bu sebeple günde en az 10 dakika aerobik aktivite yapılmalıdır. Ayrıca egzersiz yapmak için en ideal zamanlar sabahın erken saatleri ile öğleden sonrasıdır. Çünkü yatmadan önceki saatlerde egzersiz yapmak uykuyu kaçıracağı için sirkadiyen saat olumsuz etkilenmektedir. Üstelik bazı ilaçlar da uyku düzenini olumsuz etkileyebilmektedir.

Gece çalışmak zorunda olanların (sınava hazırlık, gece vardiyası vb.) eve dönerken uykularının açılmaması için güneş gözlüğü takmak gibi önlemler alması, yatak odalarının asla ışık geçirmediğine emin olması, uykudan sonra uyanır uyanmaz parlak ışıklar altında kalması ve mümkünse şok etkisi yaşaması (soğuk su ile yüz yıkamak vb.) önerilmektedir. Ayrıca uyandıktan sonra kısa bir yürüyüş veya egzersiz de faydalı olabilir. En önemlisi, biyolojik saatin sağlıklı yaşam için önemli unsurlardan sadece bir tanesi olduğu unutulmamalıdır.
(Ayrıca Bakınız: Nasıl Sağlıklı Olunur? En İyi Sağlıklı Yaşam Önerileri Nelerdir?)

-> topraklama yazısı link ve bahset
-> Biyolojik Saati Ayarlama ve Günü Etkin Kullanma Yöntemleri.txt pc’de