Bilim Mutlak Doğru Mudur? [Değişen Bilimsel Bilgiler]

Bilimsel bilgi mutlak doğru değildir, yani kesin bilgi değildir; bu sebeple zamanla değişebilir, zamana göre çeşitli farklılıklar gösterebilir! Bu gericilik veyahut bağnazlık değil, doğrudan bilimsel bilginin bir özelliğidir. Bilimsel bilgiler çürütülene kadar doğru kabul edilirler. Fakat buradan her bilginin varlığından şüphe edilmesi gerektiği sonucu da çıkarılmamalıdır. Bilim açık ve özgür araştırma ve güçlü bir tartışma gerektirir.

Bilimsel çalışmalar sonucunda elde edilen yeni, farklı ve kapsamlı bilgiler eski yargıları değiştirir. Bu insanlığın varlığından beri böyle olmuştur ve böyle olmaya da devam edecektir. İnsanlık tüm gelişimini ve inşa edebildiği medeniyeti buna borçludur. Bunu “su aka aka yolunu bulur” atasözüne benzetebiliriz. Bu yazıda işte bu konuda çok güzel örnekler verecek ve özel bakış açıları sunacağız.

Değişen Bilimsel Bilgi Örnekleri

1- Sigaranın Zararlı Olduğu Gerçeği

Geçtiğimiz yüzyılın dönemsel bilimsel kabullerine göre sigara sağlık açısından bırakın zararlı olmayı tam aksine yararlı olarak kabul ediliyordu. Üstelik sigaranın sağlığa yararlı olması gibi konularda da çeşit çeşit sigara reklamları yapılıyordu. İnanmadınız mı yoksa? Gelin tüm dünya çapında derlediğimiz şu örneklere bir göz atalım:

O dönemlerde pazarlamada kullanılan bazı ünlü replikler şunlardır:
• Sigara boğazınıza nazik davranır, gırtlağınızın iyiliği için sigara için.
• İçicilerimiz tek bir tahriş vakasıyla bile karşılaşmadılar!
• Sigara dudaklara zararsızdır, hepsi bu değil, aroması da enfestir.
• Boğazınız tahriş mi oluyor, bu sigaranın cazibesine katılın.
(Ayrıca Bakınız: Reklam Nedir? Nasıl Yapılır? [Örnekler])

Sigara içmeyi bilgelikle ilişkilendireni mi dersiniz, babasının favori markasını reklamda söyleyen çocuklar mı dersiniz, hemşire kıyafetiyle askerlere sigara dağıtanı mı dersiniz; o zamanki reklamlarda ne ararsanız bulabilirsiniz. İşin kötü tarafı bunun bilimsel donelere dayandırılmış olmasıdır. Peki bu haberlerden ve reklamlardan bizde hiç mi olmadı? Buyurun, ülkemizden gördüğünüzde oldukça şaşıracağınız bir örnek:

Sigaranın sağlığa zararlı olduğu, özellikle ABD’de uzun süren hukuk savaşının ardından bilimsel olarak da kanıtlanmıştır ve ardından 2000’li yılların başlarında İngiltere gibi ülkelerde sigara reklamları yasaklanmaya başlanmıştır. Öyle ki günümüzde bir çok ülkede sigara paketlerinin üzerinde caydırıcı, sağlığa zararlı olduğu vurgulanan fotoğraf ve yazılar kullanılıyor. İşte bu değişen bilimsel bilgiler konulu en güzel örnektir.

2- Sıkıntılı Olduğu Anlaşılan Ürünler

Dönemin bilimsel koşullarında “işe yarar” “yan etkisi yoktur & azdır” gibi konularda ünlü tıp otoritelerinden onay alıp, zamanla ciddi yan etkileri görülen, işe yaramadığı anlaşılan ve toplatılan ilaçlar, tedavi yöntemleri vb. mevcuttur. Tüm dünya genelinde sadece “affedersiniz” denilerek 30 yıl sonra toplatılan ilaçlar dahi mevcuttur. Örnek vermek gerekirse:

Mesela 2020 senesinin Aralık ayında tüm dünya çapında etkin maddesi ‘ranitidin’ olan 15 mide ilacı; insan kanserojeni olması gibi zararlarının tespit edilmesi sebebiyle acil koduyla piyasadan toplanmaya başlanmıştır. Siz de araştırdığınız taktirde bu etken maddeye sahip ilaçların uzun yıllar boyunca kullanıldığını ve tüm dünya genelinde benzer pek çok örneğin olduğunu görebilirsiniz.

3- Dünya ve Evren İle İlgili Teoriler

“Bilim mutlak doğru mudur” sorusunun en güzel cevabını dünya ve evren ile ilgili değişen teoriler üzerinden verebiliriz. Bugüne kadar dünya ve evren ile ilgili çürütülen bir takım teoriler & iddialar yani değişen bilimsel bilgi örnekleri şu şekildedir:

• Dünya evrenin merkezidir. (Henüz tespit edilen bir merkez yoktur.)
• Güneş ve gezegenler dünyanın etrafında döner. (Hepsi dönmektedir.)
• İnsanoğlu uzaya gidemez. (Hem araçlar, hem de insanlar gitmiştir.)

Döneminin ünlü ve dobra bilim insanı olan Galileo, düz dünya konusu başta olmak üzere dönemin bilimsel yargılarına (kabullerine) karşı çıktığı ve bunları kanıtlamayı da başardığı ama dönemin otoritesinin aksi yöndeki sabit düşünceleri sebebiyle yargılanmıştır ve idam cezasına çarptırılmıştır.

Galileo ise eğer idam edilirse bilime katkı sağlayamayacağını düşünmüş ve iddialarından vazgeçmiş gibi yapmıştır. Cezası ise ev cezasına çevrilmiştir. Ev cezasında ise çalışmalarına devam edip gizlice başka yerlere ulaştırmış ve bu sırada da kör olmuştur. Sayesinde bilimsel bilgiler daha doğruları ile değişmiştir ve daha doğru bir bilimin temelleri atılmıştır.

4- Osmanlı’daki İlk Sikkenin Bastırılması

Bizim dönemimizde, lisede ilk tarih derslerinde tarih biliminin özellikleri işlenirken de bilimin mutlak doğru olmadığı değişkenlik gösterebildiği konsepti tarih biliminde bu konudaki meşhur bir örnek olan Osmanlı’daki ilk sikkenin bastırılması üzerinden anlatılırdı. Olay döngüsü aslında şu şekilde gerçekleşmiştir:

Seksenli yıllara kadarki bilimsel çalışmalara göre Osmanlı Devletindeki ilk parayı Orhan Bey’in bastırdığına inanılırdı. Fakat ilerleyen dönemlerde daha eski bir zamanda bastırılmış olan bir Osmanlı parasının bulunması ile ilk parayı bastıranın Orhan Bey değil de Osman Bey olduğu ortaya çıkmıştır.

5- Diğer Değişen Bilimsel Bilgi Örnekleri

✅ Eskiden fizikte “Işığın bir dalga gibi hareket ettiği” görüşü hakimdi fakat yapılan araştırmalara göre artık ışığın ikili doğasının olduğu yani hem dalga hem de tanecik özelliği gösterdiği görüşü hakimdir.

✅ Geçmişte bir dönem hemşireler kapı kapı gezip mamanın faydalarını, çocukları daha zeki yaptığını, anne sütünün ise zararlarını bilimsel olarak anlattılar. Anneler kendi sütlerini kesip o pahalı mamaları alıp çocuklarına yedirdiler. Yakın bir geçmişte yapılan çalışmalarla anne sütünün ne kadar önemli olduğu anlaşıldı.

✅ Eskiden sirkeli su sebze ve meyveleri zararlı organizmalardan arındırmak için ideal metot iken, bugünkü bilimsel araştırmalara göre sirke gibi asitli ürünlerin tarım ilaçlarının zararını arttırmasından dolayı riskli bir uygulamaya dönüştü. Yani teknolojik gelişmeler bilimsel gerçekleri etkiledi.

✅ Çok değil, 2019 senesi öncesine kadar Plüton gezegen olarak “kabul ediliyordu“. Yapılan çeşitli bilimsel araştırmaların nezdinde, yapısındaki farklılıklardan ötürü 2019 yılından itibaren gezegen olarak sayılmamaktadır.

✅ Yakın bir geçmişe kadar bilinçaltı için hayata fazla etkisi olmayan, gereksiz, toplum nezdinde balon gibi şişirilmiş bir mekanizma gözüyle bakılıyordu. Şimdi ise Psikoloji biliminin ve Quantum fiziğinin gelişmesi ile bilinçaltının önemli ve etkili olduğu kanıtlandı.

✅ Bir zamanlar zeytinyağının yanınca kanserojen yaptığı söylendi. İnsanlar ağızlarına sürmedi korkularından, “zeytinyağlı yiyemem aman” diye türküler bile söylendi. Yerine içinde jelatin olan, bakterinin bile üremediği margarinler uzmanlarca önerildi ve sofralarda yer aldı. Sonra zeytinyağının bırakın kanser yapmayı, kanserle savaştığı ve margarinin kanserojen olduğu yani gerçeğin tam zıttı olduğu ortaya çıktı. 🙂

📌 Pisagor Örneği: Pisagor matematik bilimi için hipotenüsü ve ünlü teoremi olan Pisagor teoremini bulmuştur. Fakat öğrencisi Hippaus tarafından teoremin geçerli olmadığı değerler bulunmuştur. Üstelik bu sebeple Pisagor tarafından denizde boğdurtulmuştur. 🙂 Evet böylelikle matematikte de değişen bilgiler olduğunu söyleyebiliriz. Fakat yeri gelmişken Pisagor’un da zıt fikirlerinden dolayı yakılarak öldürüldüğünü belirtmek gerekir.

Bilimde Farklı Bir Bakış Açılarının Önemi

Gerek geçmişten, gerek günümüzden, çeşitli bilim dallarından değişen bilimsel bilgilere örnekler vermeye çalıştık. Bu örneklere bakarak rahatlıkla ‘bilim mutlak doğru değildir, değişkendir, yanılabilir‘ diyebiliriz. Bu durumu aslında en güzel ünlü bir bilim insanının şu sözü özetlemektedir:

“Sorun eğitimsiz olmanız değil. Sorun size öğretilenlere inanacak kadar eğitimli olup size öğretilenlerden herhangi bir şeyi sorgulayacak kadar eğitimli olmamanızdır.” (Richard Feynman, Kuantum Fizikçisi)

Fakat dürüst ve güvenilir bilim çok önemlidir, zira insan yanılır. Bir elinizi sıcak, bir elinizi soğuk suya koyup; ardından her iki elinizi ılık suya koyduğunuzda bir eliniz soğuk, bir eliniz sıcak algılayacaktır. Ama termometre sıcaklık karşılaştırmasını objektifçe yapacaktır.

Başarılı bir bilim adamı eldekilerle yetinmez, devamını ister ve bunun için de çabalar. Farklı bakış açılarını kullanarak, sorunlara farklı çözümler bulur ve içinden en mantıklı olanı seçer. Bilimde ilerleme doğru bilineni bile sorgulamaya bağlıdır fakat bu eylem genellikle kötü bir şekilde sonuçlanır. Ama gene de objektif olabilmek adına kesin yargılardan kaçınılmalıdır.

Bilimsel bakış açısı istiyorsak sorgulamak, şüphe etmek ve araştırmak şarttır. Her verileni deli gibi sahiplenmek, sorgulamadan, araştırmadan tapacak seviyeye gelmek ne kadar doğrudur? Şayet böyle olsaydı bilim ilerlemezdi, teknoloji günümüzdeki seviyenin kıyısına köşesine yaklaşamazdı! Mesela günlük yaşamdan şöyle bir örnek verebiliriz:

Bu görselde de anlatılmaya çalışıldığı gibi “Neden kısa yolu daha az maliyetle yapmak yerine yolu uzatıyoruz?” Üstelik viraj ve kaza riski de ortaya çıkmış oluyor! İşte bu sebeple bilim ve teknoloji alanında farklı bakış açıları hayati derecede önemlidir. İşte bilim ve teknoloji de tam olarak bu şekilde ilerlemektedir.

Bu sebeple “bilimsel bilgi mutlak doğru değildir” ve çeşitli “değişen bilimsel bilgiler” mevcuttur. Bu yazı size adına ne konulursa konulsun akla, mantığa, insanlığın binlerce yıllık kadim bilgi birikimine ters düşen şeylere karşı dikkatli olmanız ve temkinli yaklaşmanız için bir farkındalık ve sorgulama yeteneği sağlamaya çalışmıştır.