Mimar Sinan Bakış Açısıyla: Yeni Binalar Niye Dayanıksız?

Mimar Sinan‘ın gözlüklerini takıp, teknolojinin gelişmesine rağmen binaların neden git gide dayanıksız hale geldiğine bizzat onun bakış açısı ile göz atmaya ne dersiniz? Peki ya dünyada gelmiş geçmiş ünlü pek çok mimara taş çıkartan Mimar Sinan’ın ustalığının sırrını öğrenmek ister misiniz?

Eğer cevabınız evet ise doğru adrestesiniz! Tüm bunları deprem gibi doğal afetlerin ışığında ve yüz yıllara sari bir perspektifle işleyeceğiz. En iyisi lafı uzatmadan başlayalım.

Mimar Sinan Bakış Açısıyla Çevre ve Şehircilik

Anekdot-1: Mimar Sinan’ın İleri Görüşlülüğü

Neden mi Mimar Sinan bakış açısı? Gelin sizlerle tarihten ufak ama oldukça önemli bir kesiti inceleyelim ve cevabı kendi gözlerimizle görelim:

Tarihten Kareler: “Mimar Sinan öldükten sonra, ustalık döneminde yaptığı ün salan bir Cami’nin kapısı bozulur. Dönemin ustaları orijinal hali bozulur diye kapıyı sökme konusunda tereddüt yaşarlar. Kapının hali zamanla çekilmez bir hal alınca ustalar kapıyı sökmeye karar verirler ve kapıyı üzülerek sökerler. Aman Tanrım o da ney? Kapının söküldüğü yerde bir kağıt vardır. Kapının tekrar nasıl tamir edileceği yazmaktadır…”

İşte Mimar Sinan bakış açısı bir başkadır, işin özü budur dememizin sebebi tam olarak budur. Adam ölmeden yıllar öncesinden o kapının bozulacağını, hatta neden bozulacağını ön görüp ona göre kapının içine özel bir tamir kılavuzu bile yerleştirmiş.

Üstelik bu tamir kılavuzunun yazılı olduğu kağıdın da zamanla çürüme / bozulma ihtimali olduğunu ön görerek kağıdı cam şişenin içine koyup şişenin hava almasını önlemiş.

Bu muhteşem öngörünün haricinde; tabi eserlerinde gösterdiği hüner, sergilediği ustalık, yaptığı kaliteli mühendislik, ince işçilik ve sahip olduğu mimari dehaya hayran olmamak elde mi? Gelin bir Mimar Sinan’a ait eserlerden bir örnek göstereyim:

Anekdot-2: Kuşkonmaz Cami’ye Neden Kuş Konmaz? (Mimar Sinan’ın Ustalığı)

İstanbul Üsküdar’da sahil şeridinde bulunan tarihi Kuşkonmaz cami’ye neden kuş konmuyor hiç merak ettiniz mi? Bunu da yine Mimar Sinan’ın ustalığına borçluyuz. Nasıl mı? Şöyle:

iki farklı rüzgarın çakıştığı yere yüzyıllardır yıkılmamış olan ve adı gibi gerçekten Kuşkonmaz olan camiyi yapan Mimar Sinan da, (yüksek ihtimalle ilk büyük depremde parçalarına ayrılacak olan) şu binayı planlayan da mimardır:

Tarihten Kareler: Şemsi Ahmed Paşa; titizliği nedeniyle Mimar Sinan’dan üzerine kuşların konmayacağı ve pisletemeyeceği bir cami yapmasını istedi. Ustamız bu isteğin üzerine araştırmalarını yapar ve şu çözümü bulur: kuşların rüzgardan etkilenmesi sebebiyle camiyi kuzey ve güney rüzgarlarının kesiştiği noktaya inşa etmek!

Gerçekten de caminin olduğu konumda rüzgar hiçbir zaman eksik olmuyor. İki farklı rüzgar bu yerde çakıştığı için kuşlar da oraya iniş yapamıyor. İnanır mısınız, tam 500 yıldır bu caminin üzerine kuş konmuyor. İşte Mimar Sinan’ın dehası ve ustalığı budur!

Tabi sorsak o dönem bilim çok geride. Veya daha geriye gittiğimizde daha günümüzde nasıl yapıldığı doğru dürüst açıklanamayan Mısır piramitlerinin inşa edildiği dönemde, sorsak teknoloji daha geri.
(Ayrıca Bakınız: Mısır Piramitleri ve Geçmişteki Muazzam Teknoloji)

Konuyu dağıtmadan, gelin bir de yaklaşık yirmi sene öncesine, tüm Türkiyeyi yasa boğan o büyük İstanbul depremi’ne gidip doğru mimarinin neden hayati derecede önemli olduğuna şahit olalım…

Anekdot-3: Tarihi Büyük 1999 İstanbul Depremi

Tarihlerden 17 Ağustos 1999, tüm Türkiyeyi yasa boğan o büyük İstanbul depremi oldu. Peki bunun konumuzla alakası mı ney? Alakası şu efendim:

.#. 1999 Büyük İstanbul Depreminde dikkat edin, hep “tarihi” olarak nitelendirebileceğimiz eski binalar sapasağlam tek parça ayakta kalırken, bir bakın bakalım son yüzyılda yapılan binalara ne olmuş? Yerle yeksan oldular teker teker.

Bakın “Büyük İstanbul Depreminin” açıklanmış resmi bilançosu şu şekildedir:

Yaklaşık 45 saniye süren 7.4 şiddetindeki depremde resmi raporlara göre 17 bin 840 insan hayatını kaybetti, 23 bin 781 kişi yaralandı ve 505 kişi de sakat kaldı. Büyük can ve mal kaybına neden olan depremde 285 bin 211 ev ve 42 bin 902 iş yeri de büyük hasar gördü.

Burada yazanların yanı sıra, bu felaket Turizm gelirlerinin %40 oranında düşmesine ve gayri safi yurt içi hasılanın (GSYİH) %5 – %10 erimesine neden olmuştur. Depremin sanayi bölgesinde (Bildiğiniz üzere fabrikaların çoğu Marmara Bölgesindedir) olması da ayrı bir hüzün sebebidir.

Soru: Yeni Binalar Neden Dayanıksız?

Şimdi burada mercek altına alacağımız konuyu günümüzün inşaat mühendisliği ve jeoloji mühendisliği öğrencilerinin mutlaka okuması ve özümsemesi gerekiyor. Neden mi? Çünkü yarın bu binaların zemin testlerini siz yapacak ve yerine yenilerini siz dikeceksiniz sonuçta.

Soru: Mimar Sinan‘ın resmi kayıtlara göre ta 1500’lü yıllarda yaptığı eserleri aradan;
~ Yüzyıllarca zamanlık süre
~ İklim değişiklikleri
~ Olağanüstü yağışlar
~ Çeşitli depremler ve doğal afetler

Ve nice felaketlerini geçirmiş olmasına rağmen ayakta kalmayı başarıyor. Hatta depremleri tabiri caiz ise sadece ufak tefek çiziklerle atlatıyor. Ama zar zor 100 yıllık, 50 yıllık, 20 yıllık, 10 yıllık diyebileceğimiz MODERN VE SON TEKNOLOJİ binalar ilk depremde adeta kağıt gibi yırtılıyor. Neden?

Cevap: Bu sorunun olası cevapları şunlardır:
~ Malzemeden çalma, ucuza kaçma
~ Çarpık kentleşme
~ Dikey mimari
~ Çok fazla sayıda bina dikmek

~ Daha fazla kazanmak uğruna aşırı yüksek binalar dikmek
~ Tasarıma önem verip yani göz boyayıp dayanıklılığı es geçmek
~ Liyakat yoksunluğu (Liyakat: İşi ehline vermek)
~ Kısa yoldan kazanç elde etme arzusu

Mimar Sinan ve Çevreci Bakış Açısı

Bu yüzyılda patlak veren sorunları ve bunların sebeplerini tartıştık. Şimdi bunların üzerine bir de çok değil sadece bir kaç yüz yıl öncesine Mimar Sinan dönemine geri dönelim.

1- Her Şeyi Hesap Etme ve Çevreci Anlayış

Mimar Sinan‘ın eserleri üzerine uzun yıllar araştırmalar yürüten ve olayın mantığını çözmüş olan İnşaat Yüksek Mühendisi Vahit Okumuş’un ağzından dinliyoruz:

.#. Mimar Sinan’ın Başarısının Sırrı:
— Müthiş bir estetik ve ahenk bilgisi ile harmanlanmış çevreci anlayışı
— Gerek yapıya, gerek çevreye, gerek de geleceğe dair detayları profesyonel bir şekilde hesaplayıp bunlara çözüm bulmak
Bu bakış açısı ile inşa edilmiş olan bir bölge:

Uzmanların Ağzından: “Gördüğünüz her şeyin mutlaka bir hesabı vardır. Mimar Sinan, zemin mühendisliğini, depremi biliyor. Topraktan camilerini ısıtıyor. Süleymaniye Camisinde is odası vardır. Hep sorarlar bana ‘is odasını anlat’ diye. Ben anlatamam diyorum. Yerini biliyorum, nasıl bir şekli olduğunu biliyorum. Bizden öncekiler sadece ‘Burada is odası, isler burada toplanıyor. İslerden mürekkep yapılıyor’ diye anlatıyor. Caminin her tarafında kandil yakılıyor. Bunlar is odasına nasıl gidiyor? Niye başka yerleri islemiyor.”

Eğer bunu okuyup da Mimar Sinan’ın her şeyi hesaplamasından sonraki kısmı anlamadıysanız, şunu anlatmak istemiş: Mimar Sinan hani kışın bacadan çıkan ve kötü koku yapan is için özel bir oda yapmış ve is hep orada toplanmış.

2- Modern Mühendisliklere Taş Çıkaran Anlayış

.#. Mimar Sinan günümüzde mühendislik bilimlerinde öğretilen şeylerin aksini de yaptığı olmuş. Üstelik bu yaptıklarının fazlasıyla işe yaradığı da olmuş. Yine Sayın Vahit Okumuş’un ağzından dinliyoruz:

Uzmanların Ağzından: “Bütün büyük eserleri taneli dolgu zemin üzerine yapılır. Mühendislikte denilir ki dolgu zemin üzerine bina yapılmaz. Sinan özellikle yapıyor. Niye yapıyor?

En büyük deprem, kayma depremidir. Aşağıda toprak kayar, kayarken taneli olduğu için yavaş yavaş üstü harekete geçirir. Deprem ivmesi falan uydurmadır ama Sinan biliyor ve bundan ders çıkaracağız. Dünyaya mimarisinden çok bilimine ulaşmamız ve tanıtmamız lazım.” dedi.”

3- Türkiyeyi Bekleyen Tehlikeler

.#. Dikey Mimari Tehlikesi: Günümüz Türkiye’sine gelelim. Türkiye’de nüfusun %30 – %35 civarı daire içerisine aldığım 3 şehirde yaşıyor. Aslında sorun bu değil. Sorun bu insanların şehirlerin belli başlı noktalarında yüksek katlı birbirine bitişik binalarda yaşaması. Sadece oralarda bir deprem olsa nüfusun %30 una geçmiş olsun.

.#. Uzmanlar Uyarıyor: Biz abartmıyoruz, kimi uzmanlara göre depremde İstanbul’un %70’i yok olacak. Ayrıca kimi binaların zeminlerinin çökmesi üzerine kimi uzmanlarca “İstanbul’da çok fazla bina var, artık şehrin zemini bu yükü taşıyamıyor bu sebeple binalar çöküyor” tarzında yapılmış açıklamalar da mevcuttur. Burada kastettiğimiz şey şu:

Kıssadan Hisse (Özet ve Sonuç)

Umarız ki geleceğin Jeoloji Mühendisleri, geleceğin İnşaat Mühendisleri bu yazıda uzunca açıkladığımız Mimar Sinan bakış açısı ile hareket ederler. Umarım ki inşaat ustalarının yaptıkları iş “zaten amelelik yapıyorsunuz” denilerek sırf çalışma saatleri ve aldıkları maaştan dolayı küçümsenmez. Şu güzel soruyu da tekrardan sorarak sohbetimizi bitiriyorum:

Hayati Önemde Bir Soru: Günümüzde madem teknoloji bu kadar gelişmiş durumda(!), neden çok eski tarihi yapılar onlarca depreme, iklimsel olaylara rağmen ayakta iken, son zamanlarda yapılan binalar ilk depremlerde teker teker yıkılmaya başlıyor?

➽ Kolay yoldan para kazanmak dururken neden bunlarla uğraşayım diyor olabilirsiniz fakat tıpkı bir Mimar Sinan misali yüksek kaliteye ve konfora sahip, bir kaç adım sonrası düşünülerek yapılan binalar yüksek katma değere sahiptir. Katma değer hakkında detaylı bilgiyi “Katma Değer Nedir? Nasıl Oluşur?” konulu yazımızda bulabilirsiniz.

➽ Yüksek katma değer her ne kadar ince işçilik gerektirse de aynı zamanda yüksek kazançlar demektir.